“Ze moet nog wel wat meer aandacht besteden aan begrijpend lezen” zei haar juf begin groep 8 nadat we de uitslag van de drempeltoets kregen. Dit kwam ook in het eindadvies voor de middelbare school te staan. Dat is zes jaar geleden en inmiddels heeft ze met drie extra eindexamenvakken in juni haar gymnasiumdiploma gehaald.
Omdat ik niet begreep dat ze bij de drempeltoets voor begrijpend lezen maar amper op mavo-niveau uitkwam, sprak ik de juf en ik mocht zowaar de toets inzien, samen met mijn dochter, die daar niet echt veel zin in had. Ik moest er weer aan denken, toen ik afgelopen vrijdag een stuk in dagblad Trouw zag staan over echolocatie. De eerste tekst van de drempeltoets ging namelijk over vleermuizen. Omdat de drempeltoets ook bedoeld is om te discrimineren aan de onderkant van het intelligentie spectrum, was het woordgebruik eenvoudig en de uitleg versimpeld. De tekst ging over vleermuizen en de woorden “sonar” en “echolocatie” kwamen er niet in voor. Er werd vermeld dat vleermuizen in het donker geluidjes maken, zodat ze weten of ze tegen een flat of een boom aan vliegen.
Eén van de eerste vragen was: “Hoe denk je dat vleermuizen eten zoeken?”. Persoonlijk viel ik al over de formulering “hoe denk je”. Bij begrijpend lezen moet je niet zelf gaan denken, alles moet uit de tekst te halen zijn. Het was een meerkeuzevragentoets en bij antwoord b stond: vleermuizen zoeken eten door geluidjes te maken. Mijn dochter had echter antwoord a aangekruist. Ik vroeg haar naar het waarom. “Ja”, riep ze geërgerd: “ het staat er gewoon niet in! Dus ik heb het minst rare antwoord gekozen, misschien doen ze het wel zo”. Ik was verbaasd, las antwoord b voor en zei: “Maar dát staat toch in de tekst?” Nu riep ze echt bozig: “Ja, maar hoe weet die vleermuis nou of het een flat is of een lekker hapje…?” Ik stond perplex. Want zó begrijpend (of hopend op begrip) had ik die tekst niet gelezen. Ze had gelijk – het stond er niet in! Ik vermoed dat ze direct bij eerste lezing zich al had afgevraagd hoe die vleermuizen dat onderscheid maken. En dan kan je nooit meer terug. Dan kan je als leerkracht of ouder tegen hoogbegaafden nog zo vaak zeggen, dat ze niet te diep moeten nadenken – maar als een tekst geen goede uitleg geeft (of de vraag niet juist stelt) …. Alle vervolgvragen bij die tekst gingen over het voedsel van vleermuizen en ze had ze allemaal fout.
Het antwoord op mijn dochters vraag blijkt moeilijk en complex. Ik zocht er al eerder naar en het Trouwartikel lichtte opnieuw een tipje van de sluier. Onderzoekers hebben namelijk een aantal blinden onderzocht, die de kunst van echolocatie leerden verstaan. Ze klikken regelmatig met hun tong en luisteren naar de echo van dat geluid en weten zo wonderbaarlijk goed obstakels op straat te kunnen omzeilen. Aan de echo kunnen ze afleiden hoe groot een object is, waar het staat en of het zacht of hard is. Naspeuring op Nemokennislink* levert nog meer informatie op.
“Tijdens het vliegen ontvangen vleermuizen echo’s van zowel de achtergrond als van voorwerpen op de voorgrond. Bewegende voorwerpen geven meestal een andere echo dan de stilstaande achtergrond. Kleine voorwerpen geven een betere echo bij hogere frequenties dan bij lagere frequenties. Een vleermuis zal dus tijdens een toonstoot ook de toonhoogte van het uitgezonden geluid veranderen om zodoende beter voorgrond van achtergrond alsmede bewegend van niet-bewegend te kunnen onderscheiden.”
We komen steeds dichter bij het lekkere hapje (meestal een insect – we laten de vruchtetende vleermuizen even buiten beschouwing), dat zacht is, klein en zich door de lucht voortbeweegt. Maar onderscheidt de vleermuis ook een dwarrelend klein blaadje van een vliegend insect? Of een omhoog gegooid propje papier? Ik weet het niet.
En nu die andere moeilijke vraag: hoe lezen hoogbegaafden begrijpend. Ook dit weet ik niet precies. Ik vermoed dat ze tijdens het lezen zichzelf direct kritische vragen stellen en ongerijmdheden of omissies opsporen, vanuit een verlangen om het gelezene te begrijpen en te kunnen plaatsen. Ik denk dat ze een tekst soms beter begrijpen dan de meerkeuzevragenmaker.
* https://www.nemokennislink.nl/publicaties/echolokatie-bij-vleermuizen/